Koncert „Muzikom kroz izložbu“: umjetnost kao otpor i svjedočanstvo
Sinoć je u Umjetničkoj galeriji Bosne i Hercegovine održan drugi koncert u okviru projekta „Muzikom kroz izložbu“, koji realizuje Udruženje za razvoj muzičke umjetnosti i pedagogije „Strings Attached Sinfonietta“. Događaj je bio posvećen susretu zvuka i slike, muzike i prostora, a publika je imala priliku da kroz sinergiju vizuelnog i muzičkog izraza promišlja teme istrajnosti, otpora i ljudske krhkosti.
Uvodno obraćanje održala je kustosica Gabriela Manda Seith, koja je izložbu „Gaza bijenale“ predstavila kao decentralizovanu („displaced“) međunarodnu postavku pokrenutu u Palestini u aprilu 2024. od strane umjetnika iz Gaze, u saradnji s Forbidden Museum / Jabal Al Risan, s ciljem da se umjetnički glasovi prenesu kroz mrežu paviljona širom svijeta. Sarajevski paviljon odvija se na više lokacija – u Umjetničkoj galeriji BiH, Historijskom muzeju BiH, Muzeju ratnog djetinjstva, DKC-u Sarajevo, Collegiumu Artisticumu i zgradi Crvenog krsta/križa – od 10. oktobra do 7. novembra 2025. godine, čime je Sarajevo uvršteno među gradove kao što su London, Padova, Berlin, Istanbul, Toronto i mnogi drugi.
Seith je naglasila da je kuratorski fokus i u Sarajevu na procesima stvaranja u uslovima ekstremne materijalne oskudice i prekida kontinuiteta rada, pri čemu se djela često nastaju/re-konstituiraju u novim kontekstima (fotografije, crteži, instalacije, video), kako bi posvjedočila svakodnevnici razaranja, ali i gestama brige i solidarnosti. Ovakav pristup—bilježen dokumentarnim i poetskim registrom—u skladu je s opštom koncepcijom Biennala koja okuplja više od pedeset umjetnika i razvija se kao „roaming“/putujuća platforma za izlaganje i dijalog s publikom u različitim gradovima. Posebno značajan u Sarajevu je segment u kojem je kustosica uvezala radove iz Gaze s radovima nastalim tokom opsade Sarajeva, čime se uspostavlja interlokalna linija pamćenja između dvije ratne umjetničke scene i otvara prostor za uporedno čitanje estetike otpora.
U tom okviru, izložba je predstavljena ne kao zbir „tema o ratu“, nego kao metodologija umjetničkog preživljavanja: kada materijali, ateljei i institucije izostanu, umjetnost se premješta u formate koji su tehnički mogući, a institucionalni partneri u gradovima-domaćinima preuzimaju uloge produkcije, rekreacije i prezentacije djela. Time Gaza bijenale potvrđuje institucionalnu i kuratorsku inovaciju – paviljoni nisu tek logističke tačke, oni su aktivni aparati za prijenos i tumačenje umjetničkih iskaza u odsustvu standardnih uslova rada.
Nakon kustoskinog izlaganja, uslijedio je koncert gudačkog kvarteta „SA Sinfonietta“ u sastavu Tamara Arsovski i Alma Dizdar (violine), Aida Deljkić (viola) i Belma Alić (violončelo). Program je uključivao dva tematski povezana, ali izrazito različita djela — Gudački kvartet u h molu, op. 11 Samuela Barbera i Gudački kvartet u c molu, br. 8, op. 110 Dmitrija Šostakoviča.
Muzički program večeri započeo je izvedbom String Quartet in B‑minor, Op. 11 američkog kompozitora Samuela Barbera. Ovo djelo nastalo je 1935–1936. godine dok je Barber boravio u Austriji, i sadrži tri stavka: I. Molto allegro e appassionato, II. Molto adagio, III. Molto allegro. Posebna pažnja pridaje se drugom stavu – Molto adagio – koji je u samom kvartetu obuhvaćen spajanjem stilskih konvencija romantične tradicije i modernih izražajnih postupaka. Prvi stav otvara djelo s kontrastima oštrih ritmičkih elemenata, naglašenih pauza i motivskih iskaza, dok centralni stav uvodi meditativnu, gotovo nadrealnu atmosferu produženih linija i uzlaznih melodijskih oblika. U svojoj interpretaciji, članice kvarteta postupile su sa izuzetnom pažnjom prema dinamičkoj graduaciji i prefinjenom oblikovanju dužih fraza — kreirajući prostor intimne refleksije koji je odgovarao sadržajima izložbe.
Drugi dio programa bio je posvećen Gudačkom kvartetu No. 8 in C molu, Op. 110 ruskog kompozitora Dmitrija Šostakoviča. Djelo je komponovano između 12. i 14. jula 1960. godine u Dresdenu, u izuzetno intenzivnoj emotivnoj fazi autora, i objavljeno je s posvetom „Žrtvama fašizma i rata“. Sadrži pet međusobno povezanih stavova koji se izvode bez prekida: I Largo, II Allegro molto, III Allegretto, IV Largo, V Largo. Šostakovič uvodi motivski kod „DSCH“ (D-E♭-C-B), vlastiti kriptogram kojim ujedinjuje cijelu matricu kvarteta. Interpretacija kvarteta „SA Sinfonietta“ ispoljila je visok nivo tehničke preciznosti stvarajući osjećaj neprekidne unutrašnje tenzije koja odgovara autobiografskom karakteru djela.
Kao bis, gudački kvartet „SA Sinfonietta“ izveo je Andante con moto iz Šubertovog Gudačkog kvarteta u d-molu, D.810 – „Smrt i djevojka“. Jedno od najistaknutijih djela introspektivnog romantizma, kvartet u središnjem stavu razvija varijacije na temu iz istoimene pjesme, u kojoj se kontrast između smrti i djevojke oblikuje kao muzički dijalog između smirenosti konačnosti i otpora života. Interpretacija, jasne fraze i uravnoteženog dinamičkog plana, predstavljala je stilski odmjerenu kontrapunktu dramatskoj gustoći prethodnih djela.
Kako bi rekla Susan Sontag, umjetnost možda ne može promijeniti svijet, ali nas može sačuvati od ravnodušnosti. U spoju koncerta i izložbe, publika nije bila samo posmatrač već i svjedok — podsjećana na to da čin gledanja i slušanja u sebi nosi moralnu odgovornost. Upravo u toj pažnji, u tom usporenom trenutku razumijevanja, umjetnost ponovno pronalazi svoju društvenu funkciju.
Projekat „Muzikom kroz izložbu“ realizuje se uz podršku Grada Sarajeva, Ministarstva kulture i sporta Kantona Sarajevo i Federalnog ministarstva okoliša i turizma, u saradnji s Umjetničkom galerijom Bosne i Hercegovine.